Czy ktoś kojarzy gdzie w Warszawie jest ul. Wierzbowa? Tak, to ta przy Teatrze Narodowym, to ta przy Metropolitanie, to ta gdzie można kupić wino w sklepie pewnego znanego aktora.

Od razu stawiam zakład, że większość z Państwa sądzi, że ulica Wierzbowa wzięła swoją nazwę od wierzby. Nic bardziej mylnego. Co prawda była to kiedyś (podobno już w średniowieczu) droga biegnąca wśród pól i może nawet rosły tu jakieś mazowieckie wierzby, ale nazwa pochodzi od właściciela jurydyki Wierzbowo – biskupa Stefana Wierzbowskiego.

I tu właśnie zaczyna się bardzo ciekawa historia. Dzięki Biskupowi Wierzbowskiemu powstała bowiem pod Warszawą perła architektoniczna. Ale po kolei. Najpierw jeszcze o ul. Wierzbowej.

W miejscu, gdzie dziś stoi budynek Metropolitan biskup Wierzbowski wybudował pałac (na placu po zburzonym przez Szwedów w 1655 r. klasztoru i drewnianego kościoła Karmelitanek Bosych).

Potem w pałacu funkcjonował znakomity i słynny w XIX w. Hotel Angielski (nazywany też z francuskiego Hôtel d'Angleterre, a wcześniej też hotelem Pruskim, czyli Hôtel d'Prusse). W hotelu w 1812 zatrzymał się nawet Napoleon Bonaparte. Budynek został zniszczony w czasie II wojny światowej.

A teraz o Biskupie Wierzbowskim, a jest to postać nietuzinkowa. Był to bowiem człowiek z wizją.

Stefan Wierzbowski był biskupem poznańskim, ale tytułował się biskupem poznańsko-warszawskim, co nie powinno mieć miejsca (Warszawa była tylko Archidiakonatem w diecezji poznańskiej). Tytuł biskupa warszawskiego przybrał bez zgody Rzymu i ku niezadowoleniu kapituły katedralnej poznańskiej. Wierzbowski mieszkał w Warszawie i jak pisze Małgorzata Borkowska OSB: „Oczywiście duszpasterska gorliwość i troska jest rzeczą niewymierną, zwłaszcza po wiekach, ale materialnych śladów tej troski Wierzbowskiego pozostało, jak się zdaje, więcej w Warszawie (i okolicach) niż w Poznaniu”*.

Natomiast dziełem życia Wierzbowskiego była Nowa Jerozolima, czyli dzisiejsza Góra Kalwaria. I był to architektoniczny majstersztyk. Wierzbowski w 1666 r. kupił wieś Górę leżącą nieopodal Czerska i od zera założył „miasto Męki Pańskiej” czyli Nową Jerozolimę. To tu mieli pielgrzymować wierni w zastępstwie pielgrzymki do Ziemi Świętej. Układ urbanistyczny oparty został o plan krzyża łacińskiego i miał bazować na podstawie średniowiecznych planów Jerozolimy z założeniem przeprowadzania nabożeństw pasyjnych. Nowa Jerozolima otrzymała prawa miejskie. Sprowadzono do niego wiele zakonów, m.in. Dominikanów, Pijarów, Bernardynów, Dominikanek, Marianów. Wiele miejsc w mieście otrzymało nazwy związane z Ziemią Świętą, np. góra Golgota, Wieczernik, czy potok Cedron. Miasto było tylko dla katolików, nie wolno było osiedlać się innowiercom.

Dzisiejszy układ ulic w Górze Kalwarii bazuje oczywiście na tym założeniu. Do tego jak historia Warszawy przeplatała się z historią Góry Kalwarii może jeszcze wrócimy…

* Małgorzata Borkowska OSB „Dzieje Góry Kalwarii”, Kraków 2002

Tu fajne stare zdjęcia Wierzbowej:
http://www.stalus.iq.pl/show.php/idc/58

(oprac. JF)

Za moich młodych lat pamiętam teatrzyki ogródkowe: „Wodewil”, „Renesans”" na Nowym
Świecie, „Belle-vue" na Bielańskiej, „Odeon” na Chmielnej, poza tym „Aquarium" i
„Alexandrine". Ostatnie były bardziej kabaretami niż teatrami. Podczas pierwszej wojny światowej
teatry i teatrzyki powstawały w Warszawie jak grzyby po deszczu. Było ich kilkadziesiąt.
Pracowałem w niektórych. Z całej plejady wyróżniał się teatr „Współczesny" na Mokotowskiej,
powstały w dawnym lokalu „Variete-Alexandrine.” Tak zespół artystyczny, jak i zapobiegliwość
dyrekcji (dyrektor Mieszkowski) stały na wysokim poziomie. Tam też po raz pierwszy ujrzała
Warszawa „Sybir" Zapolskiej oraz szereg sztuk dawniej zakazanych. Poza tym wystawiano sztuki
współczesne, z których „Warszawa przyjmuje” W. Karśnickiego długi czas ściągała tłumy. Poza
tym dużym sukcesem cieszyły się sztuki Stefana Kiedrzyńskiego, zawsze gorąco oklaskiwane.
Z niebywałym powodzeniem spotkała się sztuka Zapolskiej „Małka Szwarcenkopf". Grana była
nieomal bez przerwy przez kilka letnich sezonów. Nad kasą stale wisiał, łechcący ambicję dyrekcji i
aktorów, napis „wszystkie bilety sprzedane". Powodzeniu Małki nie były w stanie przeszkodzić
niepogody, deszcz, a nawet burze z piorunami. Pioruny biły — akcja trwała. Goście nieraz skuleni
pad parasolami, porwani treścią sztuki nie czuli nawet, że z sąsiednich parasoli ściekają potoki
wody na ich kołnierze i plecy. Trwali na posterunkach do końca ostatniego aktu, aż rozwikłały się
losy Małki związanej z Jojnem.
Wtedy trzeba było widzieć miny, humor i fantazję braci artystycznej. Powodzenie dawało możność
otrzymywania pełnych gaż, co pozwalała na wystawne życie i stroje. Pamiętam z takich
czarodziejskich chwil dyrektora Dobrzańskiego. Wielkie cygaro hawana w roześmianych ustach.
Na grzbiecie piękny, świeżutki garnitur pepitkowy, spodnie u dołu zwężone do dwudziestu pięciu
centymetrów, jak kazała ostatnia moda. Na okrągłym brzuszku opinała się jasna kamizelka w
kwiatki, z kieszonki zwisały pęki złotych, koralowych i srebrnych breloków. Koszula z
fryzowanym w rurki gorsem, kołnierz wysoki, zakończony maleńką, wiązaną muszką. Na nagach
lakierki o szpiczastym nosku, zapinane na okrągłe guziczki lub zasznurowane białymi
wstążeczkami. Kiedy cała Warszawa, a niektórzy jej mieszkańcy po kilka razy byli na „Małce” —
powodzenie się skończyło. Na specjalne prośby przedstawiła Zapolska dalszy ciąg tej historii
rodzinnej w sztuce pt. „Jojne Firułkies”. Ale Jojne już nie chwycił tak jak Małka, nad kasą rzadziej
wisiał anons o wyprzedanych biletach.
Dużym powodzeniem cieszył się również wodewil „Podróż po Warszawie”. Pamiętam jeszcze farsy
aktualne: w jednym sezonie grali z powodzeniem ,,Szukajcie dziecka”! — w następnym „Znalazło
się dziecko", obie bardzo komiczne. Widziałem w „Wodewilu” Adolfinę Zimajer, która w
osiemdziesiątym raku życia (oczywiście dla sensacji) grała szesnastoletnią uwodzoną dzierlatkę.
Możecie sobie wyobrazić wybuchy homerycznego śmiechu na widowni. Staruszka grała z takim
wdziękiem i umiarem artystycznym, na jaki stać tylko wielkie talenty aktorskie.
W owych czasach nie było żadnych szkół dramatycznych, a gwiazdy pierwszej jakości wyłaniały
się z zespołów „artystów prowincjonalnych”, „wędrownych” lub „ogródkowych”, jak ich
nazywano. Była to szkoła trudna, mozolna, ale wartościowa. Wszyscy luminarze sceny polskiej, nie
wyłączając Solskiego, zaczynali od takich teatrów, w których każdy z nich musiał być tragikiem,
komikiem, baletnikiem, a w razie potrzeby amantem operetkowym.
W repertuarze bywały nie tylko sztuki aktualne o lekkim, niefrasobliwym charakterze lub
roztańczone, rozśpiewane rewie graniczące nieraz z cyrkiem. Dyrektorzy czuli w sobie powołanie
na „pasterzy ludu”, na „apostołów moralności”, na publicystów. Wobec czego na afiszach można
było czasem dostrzec jakąś „Podpalaczkę, czyli roznosicielkę chleba”, „Chatę za wsią”, „Nad
przepaścią”, „Niewinnie skazanego”, „Prawda zwycięża” lub coś w tym rodzaju.
Były to po części melodramaty, rzewne, ckliwe, pobudzające do łez. Oto zasłyszany dialog dwu
pań:
— Podobno była pani wczoraj w teatrze, no jak tam?
— Wyśmienicie się bawiłam, piękna sztuka, spłakałam się jak nigdy!..

- Bronisław Kopczyński, "Przy lampce naftowej"

Dziś powycieczkowo – Jerzy Wasowski a urzędnicy Polski Ludowej ad 1950, czyli potyczka o dziecięcą wyprawkę i bitwa (jak najdosłowniej) o mieszkanie:

„W urzędzie urzędniczka, długo studiowała skromne „dossier" dokumentów uprawniających młodego ojca do odebrania wyprawki. Nagle zmarszczyła się i zapytała surowo:
— I jak to tak, obywatelu Wasowski? Wy jesteście zameldowani na Saskiej Kępie, a wasza żona w Śródmieściu? Jak mieszkacie osobno, to niby skąd to dziecko?
Jerzy pochylił się nad urzędniczką. Z jego ust wionął ku jej uchu intymny szept, słyszalny jednak dla świadka rozmowy:
— Jak się bliżej poznamy, pani referent, to pani opowiem, bo to bardzo pikantna historia.
Urzędniczka podniosła na petenta osłupiały wzrok, po czym bez słowa wypełniła formularz wyprawkowy, podpisała, huknęła pieczątką i wręczyła „pikantnemu" ojcu. W tym czasie świadkowi rozmowy z trudem udało się opanować śmiech.

Wkrótce po tym wydarzeniu obaj z Jerzym rozpoczęliśmy serię wspólnych audiencji u dyrektora K. z pionu administracyjnego. Poczynając od trzeciej, wiedzieliśmy już z góry, jak przebiegnie kolejna audiencja, bo za każdym razem przebiegały one w sposób identyczny. Dyrektor zza biurka wygłaszał następującą formułkę: „Cześć! Wiem, po co przychodzicie. Przychodzicie, ponieważ obiecałem wam w dniu (data poprzedniej audiencji), że w dniu dzisiejszym (data bieżąca) otrzymacie ode mnie klucze do waszych lokali. Niestety, nie mogę dziś ich wam wręczyć, ponieważ nie dowieźli klepki". Przyczyna, która uniemożliwiała wręczenie kluczy, inna za każdym razem, była jedynym zmiennym elementem tekstu. „Natomiast obiecuję wam, że otrzymacie klucze w dniu (data następnej audiencji). Cześć!".
Tu wyciągał ku nam dłoń ponad biurkiem. My zaś potrząsaliśmy tą dłonią i wychodziliśmy (…) po okresie koczowania i wydeptywania dyrektorskich progów otrzymaliśmy przydziały. Ja — apartamentu tak podłego (bez łazienki między innymi), że nie budził niczyjego pożądania. Mogłem się więc wprowadzić z żoną i córką bezkolizyjnie. Kiedy jednak gdy również trzyosobowa rodzina Wasowskich wprowadzała się po marmurowych schodach (przedwojenny dom na Wilczej) do trzypokojowego mieszkania z pełnymi wygodami i sublokatorem, zaatakował ich z góry, przyczajony na podeście wyższego piętra, wyższy urzędnik administracji w asyście uzbrojonego w karabin strażnika, usiłując odepchnąć rodzinę Wasowskich (wraz z sublokatorem) od drzwi i wprowadzić się przez nie par force. Ponieważ Jerzy, jak to on, spokojny, ale tym razem zdeterminowany i nieugięty ani drgnął, urzędnik ukrył się za plecami straży i krzyczał «ognia!». Przyjaciel mój nie uląkł się również i tego śmiertelnego zagrożenia i, osłaniając swą rosłą postacią żonę z dzieckiem na ręku, pobladłego ze strachu sublokatora i skromny dobytek z zimną krwią otworzył drzwi wykorzystując do ostatka szansę, którą mu stworzył strażnik nie mniej od sublokatora przerażony perspektywą hekatomby i w związku z tym wstrzymujący się od oddania ostatniej salwy. Po chwili cała czwórka wraz z mieniem była bezpieczna. Sublokator ze łzami wdzięczności dziękował Jerzemu. Kiedy Wasowscy już się trochę roztasowali po wszystkich dwóch pokojach i wygodach, rozległo się pukanie do drzwi frontowych. Sublokator rzucił się do toalety i zabarykadował deską do prasowania. Ale mój przyjaciel, gotów do odparcia kolejnego ataku, odważnie otworzył.

Los go za tę odwagę wynagrodził: za drzwiami stała bardzo przystojna sąsiadka w stroju domowym.
Zapytała z niepokojem:
— Czy to już po wszystkim, proszę pana?
— Tak, proszę pani, po wszystkim — odparł mile zaskoczony przyjaciel. — Jest pan pewien?
— Najzupełniej.
— To dobrze. Bo, wie pan, narzeczony się strasznie zdenerwował!”

- Jeremi Przybora, „Przymknięte oko opaczności”

Na zdjęciu – Jerzy Wasowski jako niemiecki oficer w filmie „Miasto nieujarzmione”. Ze względu na kostium dobór ilustracji być może kontrowersyjny, nie mniej film nakręcono w roku 1950 (tym samym, kiedy nasz bohater wprowadził się na Wilczą 11), więc Starszy Pan A prezentuje się w nim jeszcze nie jako Starszy Pan, a w pełnej okazałości wieku lat 37.

Serdecznie zapraszamy na powtórkę pierwszego spaceru z serii „Gadu gadu nocą”. Tym razem nie nocą, bo zimno, tylko w dzień, więc nie gadu gadu ale baju baju. Będziemy opowiadać o Ogrodzie Saskim i okolicach.

Spotykamy się w niedzielę 8 grudnia o godzinie 14:00 przy pomniku Starzyńskiego na Placu Bankowym. Spacer zakończy się przy Grobie Nieznanego Żołnierza około godziny 16:00

Opowiemy między innymi o:
- Casanowie i jego związkach z Kościołem,
- leczeniu kefirem,
- księciu Lauzun w szafie Izabeli Czartoryskiej,
- Henryku Marconim i jego problemach z wodą,
- kropli mleka,
- różnych chłodnikach,
- dziwactwach najsłynniejszej polskiej kucharki,
- odchodzeniu prezydentów,
- policmajstrze i wodotrysku,
- leniwych rzeźbiarzach,
- ciemnych sprawkach rodu Potockich,
- Amalii Bruhl planach podboju Europy,
- Bolesława Prusa niechęci do zieleni,

Wycieczka w systemie kapeluszowym: bezpłatna, ale możecie państwo nagrodzić przewodników napiwkiem, jeśli na to zasłużą.

Opowiadać będą Barbara Andrasik i Marcin Krassowski